جوجه کشی

درماتیت کف پا عارضه ایست که در آن، ضایعات نکروکتیک در کف پای طیور ایجاد می شود. این عارضه نه تنها فقط باعث حذف پای طیور در کشتارگاه و عدم بازارپسندی آن در مراکز عرضه میشود بلکه باعث ایجاد تلفات و ضربه به صنعت تولید نیز می گردد.

در این مقاله به عوامل مستعد کننده این عارضه و روش پیشگیری از آن می پردازیم. همانطور که در ادامه به تفصیل بیان خواهد شد رطوبت بستر و استعداد ژنتیکی از علل مهم در شیوع درماتیت کف پا است.

درماتیت کف پا اولین بار در سال ۱۹۸۰ به عنوان مشکل پوستی در جوجه های گوشتی پرورش یافته در بستر های خیس و مرطوب گزارش شد.
این عارضه با نامهای مختلفی شناخته شده است که همگی آنها حاکی از وجود ضایعات نکروتیک به همراه التهاب در سطح تا عمق کف پا می باشد که زخم های عمیق ممکن است منجر به آبسه و ضخامت پوست کف پا شوند. تعدادی از ضایعات پوستی با عفونت باکتریایی همراه هستند مثل درماتیت نکروزی ولی بعضی از ضایعات پوستی مثل سوختگی مفصل خرگوشی، معمولاً در ارتباط با درماتیت کف پا اتفاق می افتند. کیفیت پوست پنجه پا  نشان دهنده کیفیت کل پاست که تحت تأثیر عواملی از قبیل ژنتیک، محیط، مواد غذایی و بستر است. پنجه پا از نظر کیفیت به ۳ درجه  Aو B  و C  تقسیم میشود. کمرنگ شدن، قطع عضو در فرایند بسته بندی و همچنین وجود ضایعات روی آن تعیین کننده درجه کیفیت می باشد.

هایپرکراتوز و جدا شدن لایه کراتینی در ۶ هفتگی دیده میشود. هایپر کراتوز در نتیجه افزایش فعالیت سلولهای کراتینی و ساخت بیشتر کراتین می باشد که در این سن ضایعات بسیار سطحی بوده در صورتیکه با افزایش سن مثلا ۱۶ هفتگی، ضایعات عمقی تر و وخیم تر میشوند. لنفوسیت ها، گرانولوسیتها و فولیکولهای لنفی در درم جمع شده و باعث التهاب بیشتر پوست میشوند و در موارد خفیف تر گلبولهایی در لایه استراتیوم جرمیناتیوم دیده می شود و به پا منظره کراتینی خواهد داد.
واکوئل ها شامل گلبولهایی هستند که در اپیدرم و داخل عروق خونی پا قرار می گیرند. در موارد وخیم التهاب حاد با اینفیلتراسیون سلولی وسیع که منجر به ضخامت لایه استراتیوم کورنئوم میشود، اپیدرم سائیده شده و درم با مایع التهابی پر می شود. تصلب و اتساع عروقی نیز بعضی اوقات باعث پدید آمدن عوارض نکروتیک میگردند.
عوامل محیطی مستعد کننده درماتیت کف پا
مدیریت بستر از جمله عوامل مهمی است که طول دوره پرورش جوجه های گوشتی را تعیین می نماید. مدیریت بستر عوامل متعددی از جمله عایق حرارتی، جذب رطوبت، عامل حفاظتی در مقابل دما و شرایط زمین می باشد و مکانی است که میتواند محیطی را فراهم آورد تا از بروز هر گونه استرس در پرنده جلوگیری نماید. این برای رشد بهتر و درگیری کمتر با بیماریها حائز اهمیت است. بستر مناسب علاوه بر اینکه باید جاذب الرطوبه خوبی باشد باید بتواند در زمان مشخصی خشک شود زیرا که فضولات و رطوبت جزو لاینفک بستر هستند. مواد بستر و عمق آن از مهمترین فاکتورهای پیشگیری کننده درماتیت کف پا می باشد که بسته به محیط پرورش و قیمت متفاوت هستند.
با جمع آوری و مدیریت مقتضی در مورد، این لایه بستر خشک و مناسب مانده و کیفیت هوای بهتری در سالن ایجاد خواهد شد و در نتیجه میزان ابتلا به درماتیت کف پا نیز کمتر خواهد بود. استفاده از بستر صاف و یکدست و عدم وجود ناخالصی در آن باعث می گردد که علاوه بر کاهش ابتلا به عارضه فوق، سلامت گله و رشد آن افزایش یابد.

رطوبت بستر
عوامل متعددی در رطوبت بستر تأثیر گذارند و به قطر بستر، تهویه و طراحی آبخوری ها محدود نمی شوند. رطوبت بستر جزو مهمترین عوامل مستعد کننده درماتیت کف پا می باشد به این  معنی که مرطوب بودن طولانی بستر باعث نرم شدن پوست کف پا و مستعد شدن شرایط برای ابتلا به درماتیت کف پا می شود که در این زمان تعویض بستر مرطوب با بستر خشک باعث پیشگیری و کاهش میزان ابتلا به درماتیت کف پا می شود.
عمق بستر
علاوه بر کیفیت و نوع بستر، عمق آن نیز از فاکتورهای بسیار مهم در بروز بیماریهای کف پا مخصوصاً درماتیت کف پا می باشد و میزان درگیری در بستر هایی که عمق آنها کمتر از ۵ سانتی متر می باشد بیشتر از بسترهای عمیق گزارش شده است. تحقیقات مشابه حاکی از بروز کمتر درماتیت کف پا در گله هایی که روی بستر با کیفیت مناسب و عمق بیش از ۱۰ سانتیمتر پرورش داده شده اند می باشد، همچنین در این عمق درگیری به سوختگی مفصل خرگوشی نیز کاهش می یابد.
تصحیح بستر
به معنی اضافه نمودن بعضی از مواد برای تغییر pH و کنترل آمونیاک ودر نتیجه کاهش نکروز پوستی می باشد. معمولترین روش، اضافه نمودن اسیدیفایر ها به بستر است. این ترکیبات با تغییر pH بستر مانع از رشد باکتریها و در نتیجه تولید آمونیاک می شود. این ترکیب به نام تجاری آمونزیم برای اولین بار در ایران توسط شرکت سروش رشد تولید و در دسترس مرغداران قرار گرفته است. افزودن آمونزیم به بستر به ویژه در فصول سرد، می تواند به صورت قابل توجهی مانع از بروز درماتیت کف پا و عوارض تنفسی در گله ها باشد.
مدیریت و طراحی آبخوری ها
طراحی آبخوری ها نقش مهمی در تنظیم رطوبت کلی بستر و کاهش ابتلا به درماتیت کف پا دارد. در سالنهایی که از آبخوریهای فنجانی استفاده شده است میزان ابتلا بیشتر از سالنهایی است که از آبخوری نیپل استفاده میگردد. اگر تعداد آبخوری ها کمتر باشد و یا فشار آب زیاد باشد رطوبت بستر بیشتر خواهد بود. خطوط آبخوریهایی که دارای بیوفیلم یا موادی هستند که نشت آبخوریها را بیشتر می کنند باعث رطوبت بیشتر بستر می شوند. در صورت استفاده از مه پاش برای افزایش رطوبت و کاهش گرد و غبار سالن، طراحی باید به صورتی باشد که مانع از افزایش رطوبت بستر گردد. در این حالت سلامت پنجه و مفصل خرگوشی حفظ می شود.
تراکم از جمله عوامل بسیار مهم در بازدهی جوجه های گوشتی است. در گله های با تراکم بالا درماتیت کف پا و ضایعات مفصل خرگوشی ۱۰درصد بیشتر از گله های با تراکم پایین می باشد که ناشی از پایین آمدن کیفیت بستر در گله های با تراکم بالا می باشد. آمار نشان میدهد با پرورش بیش از ۴۲ کیلوگرم در هر متر مربع کیفیت بستر به طور شدیدی پایین آمده و ابتلا به ضایعات کف پا افزایش شدیدی می یابد چون با افزایش تراکم، میزان آب مصرفی نیز افزایش می یابد، در نتیجه میزان دفع بالاتر رفته، مدفوع آبکی خواهد شد و در نتیجه کیفیت بستر پایین خواهد آمد.
در فصول سرد میزان شیوع این عارضه بیشتر از فصول گرم سال خواهد بود. تهویه سالن ها در فصول سرد به علت گرانی سوخت و انرژی کاهش می یابد و در نتیجه کیفیت بستر پایین آمده و رطوبت بستر نیز بیشتر خواهد شد. دمای ۲۰ تا ۲۶ درجه سانتیگراد می تواند سبب افزایش رطوبت بستر شده و افزایش ابتلا به درماتیت کف پا را به دنبال داشته باشد.
عوامل تغذیه ای مستعد کننده درماتیت کف پا
تغذیه نیز مانند بستر از جمله موارد بسیار مهمی در شیوع درماتیت کف پا هستند. این مطلب شامل کمبود و در بعضی موارد بیشبود مقادیر فیبر، پروتئین، ویتامین ها، مواد معدنی و حتی آنزیم ها میباشد.
کمبود مواد مغذی
کمبود ویتامین ها و اسیدهای آمینه مانند بیوتین، ریبوفلاوین، متیونین و سیستئین در جیره مخصوصاً دوره پرورش، تأثیر مستقیمی در بروز درماتیت کف پا دارد. در آزمایشی که انجام گرفت در جیره ای با کمبود بیوتین و ریبوفلاوین که باعث بروز درماتیت کف پا در گله های گوشتی شده بود، استفاده از مکمل ریبوفلاوین به تنهایی باعث رفع مشکل گردید حال آنکه با اضافه کردن بیوتین بدون اضافه کردن ریبوفلاوین مشکل مرتفع نشد.
کربوهیدرات های غیر قابل جذب از جمله پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای موجود در غلات و سویا نیز از عوامل مستعد کننده بروز این عارضه می باشند. میزان این کربوهیدرات در گندم، جو و سایر غلات به مراتب بیشتر از سویا است در نتیجه با افزایش مصرف این گروه در جیره ،چسبندگی مدفوع افزایش می یابد. جیره ای که دارای گندم با پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای است چسبندگی مدفوع را افزایش می دهد و انرژی متابولیکی این جیره نیز کمتر از حد معمول است. در این موارد باید از آنزیمهای مناسب برای شکستن پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای استفاده نمود که در این صورت ویسکوزیته و چسبندگی مدفوع کمتر خواهد شد و احتمال ابتلا به درماتیت کاهش می یابد.
ویتامین ها، مواد معدنی و اسیدهای آمینه
موادی از قبیل بیوتین، ریبوفلاوین، پانتوتنیک اسید و اسیدهای آمینه سولفوره دارای تآثیر بسزایی در ساختار پوست هستند. تحقیقات نشان میدهد استفاده بیش از نیاز ویتامین ها و مواد معدنی هیچ تأثیری در کاهش درماتیت کف پا ندارد. کاهش میتونین در جوجه های جوان باعث درماتیت کف پا می شود و استفاده از مکمل حاوی سیتئین هیچ تأثیر مثبتی در بهبود این عارضه نخواهد داشت. حتی با اضافه نمودن متیونین به جیره هرگز عارضه به طور کامل بهبود نخواهد شد. کاهش تماس پا با  فضولات یکی از مهمترین مواردی است که باعث بهبود وضعیت پا حتی در این شرایط می شود.
منابع پروتئین و میزان آنها
نوع پروتئین جیره می تواند از عوامل بسیار مهم در بروز درماتیت کف پا باشد. ابتلا به درماتیت کف پا در گله هایی که از جیره های با مخلوط پروتئین گیاهی و حیوانی تغذیه می شوند کمتر خواهد بود. همچنین میزان زیاد پروتئین جیره نیز از عوامل بسیار مهم در افزایش درماتیت کف پا خواهد بود. تحقیقات نشان میدهد استفاده از گلوتن ذرت کمترین میزان ابتلا به درماتیت کف پا را در بر خواهد داشت. علاوه بر این گله هایی که از پروتئین گیاهی و حیوانی تواماً استفاده می نمایند کمتر به درماتیت کف پا مبتلا خواهند شد. در گله هایی که پروتئین جیره بیش از نیاز می باشد تولید بیشتر فضولات و خیس شدن بستر نیز از عوامل تشدید کننده درماتیت کف پا خواهند بود.
چگالی جیره
چگالی جیره به میزان چربی آن وابسته است. جیره با چربی پایین دارای چگالی کمتر نسبت به جیره با چربی بالا می باشد و در گله هایی که با جیره با چگالی پایین تغذیه شده اند به علت چسبندگی پایین فضولات احتمال ابتلا به ضایعات کف پا کمتر می باشد.
آنزیم ها
با اضافه نمودن آنزیم های مناسب با نوع و مواد تشکیل دهنده خوراک و به ویژه به جیره هایی که تنها از پروتئین گیاهی در آنها استفاده میشود میزان ابتلا به ضایعات کف پا به مراتب پایین می آید و این در حالی است که اضافه نمودن آنزیم به جیره هایی که منبع پروتئینی آن، مخلوطی از پروتئین های گیاهی و حیوانی است هیچ تفاوتی در ابتلا به این عارضه گزارش نشده است.

عدم تعادل الکترولیت ها
با افزایش میزان نمک در جیره امکان ابتلا به درماتیت کف پا افزایش پیدا خواهد نمود. رطوبت فضولات گله هایی که جیره آنها غنی از نمک می باشد زیادتر از حد طبیعی بوده و وضعیت بستر را نامساعد می نماید. نمک زیاد جیره باعث افزایش آب مصرفی توسط گله می شود و بتبع میزان فضولات آبکی تر و بیشتر می شود.

جنس و اندازه بدن
ابتلا به درماتیت کف پا در خروس ها به علت جثه و وزن آنها بیش از مرغ ها می باشد. خروس ها معمولاً سنگین تر از مرغ ها هستند و پاها باید وزن بیشتری را تحمل نمایند و منطقه وسیعتری با بستر تماس پیدا می کند. در وزن های سنگین احتمال ابتلا به سوختگی مفصل خرگوشی نیز بسیار زیاد خواهد بود.
علاوه بر اینکه نژادها از نظر حساسیت به درماتیت کف پا با یکدیگر متفاوتند، سرعت رشد از جمله موارد بسیار مهم در استعداد ابتلا به این عارضه می باشد. ابتلای نژادهای سریع الرشد مثل راس ۳۰۸ به این عارضه و سوختگی مفصل خرگوشی بسیار بیشتر از نژادهای با رشد کم می باشد. امروزه با استفاده از اصلاح نژاد سعی در ایجاد سویه های مقاوم نسبت به بیماریها و علی الخصوص مشکلات پوستی و پا در نژادهای سریع الرشد دارند.
سایر عوامل
کارخانه های ساخت دان
با آزمایشاتی که انجام شده است در بعضی از گله ها که جیره آنها از کارخانه دان خاصی تهیه می شد ابتلا به درماتیت کف پا و سوختگی مفصل خرگوشی بسیار به ندرت دیده میشد و این در صورتی است که در همان منطقه میزان ابتلا مزارعی که جیره خود را از کارخانه های دیگر تهیه می کردند در شرایط یکسان بسیار بیشتر بود. با آنالیز جیره و مواد اولیه مورد استفاده کارخانه های دان هیچ تفاوت معنی داری نه از نظر آنالیز و نه از نظر آلودگی در جیره ها دیده نشد حال آنکه با بررسی بیشتر جوجه ها این نتیجه به دست آمد که عدم دقت لازم در مخلوط نمودن ترکیبات جیره و یا کم بودن مقادیر ناچیزی از بعضی از ویتامین ها مثل بیوتین باعث ایجاد این عارضه میگردد.
سیستم های تولید نوین
امروزه برای به دست آوردن بازار مناسب از شیوه های جدید استفاده میشود که میتوان به تولید ارگانیک اشاره نمود . نوع محیطی که این پرندگان پرورش داده می شوند تأثیر مستقیمی در کیفیت پا دارد و احتمال ابتلا به درماتیت کف پا در این نوع پرورش بسیار بیشتر می باشد. اگر چه پرورش خروس در خارج سالن باعث برخورد پای پرنده با عناصر تیز و محکم مانند سنگ ها می شود ولی خشک بودن بستر و به دلیل کاهش مدت زمان ایستادن روی بستر توسط پرنده باعث می گردد که تمام با سطح زمین کمتر شده و امکان بروز این عارضه پایین می آید.
اگر چه عوامل یاد شده باعث ایجاد درماتیت کف پا میشوند ولی بسیاری از دلایل وجود دارند که هنوز شناخته نشده و تحقیقات برای یافتن آنها زیاد است